ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ (ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ)
-Σύνθεση ονομάζεται η διαδικασία, με την οποία σχηματίζεται μια νέα λέξη με την ένωση των θεμάτων δύο άλλων λέξεων.
-Σύνθετες λέξεις ή σύνθετα ονομάζονται αυτές που προκύπτουν από τη διαδικασία της σύνθεσης, δηλαδή που προέρχονται από την ένωση των θεμάτων δύο άλλων λέξεων.
φίλαθλος = φίλ-ος + άθλ-ος .
Η πρώτη και η δεύτερη λέξη ονομάζονται αντίστοιχα πρώτο και δεύτερο συνθετικό: φίλος = α΄ συνθετικό, άθλος = β΄ συνθετικό.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
- Σπάνια μια σύνθετη λέξη προέρχεται από περισσότερα από δύο συνθετικά: ωτο-ρινο-λαρυγγο-λόγος .
- Το α' συνθετικό μπορεί να είναι και μια άκλιτη λέξη (αριθμητικό, πρόθεση, επίρρημα, αχώριστο μόριο): οχτα-σέλιδος.
ΕΙΔΗ
-Τα σύνθετα,ανάλογα με τη σημασία τους, χωρίζονται στις ακόλουθες κατηγορίες:
1. Παρατακτικά
-Πρόκειται για σύνολα δύο λέξεων που ανήκουν στο ίδιο μέρος του λόγου (επίθετα, ρήματα, επιρρήματα, ουσιαστικά) και σημαίνουν ό,τι και τα δύο συνθετικά τους, όταν παρατάσσονται με το και (δηλαδή όταν μπαίνουν το ένα δίπλα στο άλλο ενωμένα με το και). Τα δύο συνθετικά μπορεί να είναι:
α. ουσιαστικά: γυναίκες + παιδιά = γυναικόπαιδα
β. επίθετα: γλυκός + ανάλατος = γλυκανάλατος
γ. ρήματα: ανάβω + σβήνω = αναβοσβήνω
δ. επιρρήματα : βόρεια + ανατολικά = βορειοανατολικά
2. Προσδιοριστικά
-Το 'α συνθετικό είναι μια κλιτή ή και άκλιτη λέξη, που λειτουργεί ως προσδιορισμός(ονοματικός ή επιρρηματικός) του β' συνθετικού. Το πρώτο συνθετικό είναι ουσιαστικό,.επίθετο,επίρρημα,πρόθεση και ο σχηματισμός γίνεται ως εξής:
α. ουσιαστικό + ουσιαστικό: τυρί + πίτα = τυρόπιτα
β. επίθετο + ουσιαστικό: πικρό + αμύγδαλο = πικραμύγδαλο.
γ. επίρρημα + ρήμα: σιγά + τραγουδώ = σιγοτραγουδώ.
δ. η πρόθεση κατά + επίθετο: κατά + κόκκινος = κατακόκκινος
3. Κτητικά
-Το πρώτο τους συνθετικό είναι επίθετο και το δεύτερο είναι ουσιαστικό. Αποδίδονται με τη φράση ''αυτός που έχει...'', όπου συντακτικά το β' συνθετικό είναι αντικείμενο, έχοντας ως επιθετικό προσδιορισμό το α' συνθετικό: ανοιχτόμυαλος = αυτός που έχει ανοιχτό μυαλό.
4. Αντικειμενικά
- Το α' συνθετικό είναι ρήμα και το β' ουσιαστικό. Σε αυτή την περίπτωση το ουσιαστικό λειτουργεί σαν αντικείμενο του ρήματος: δεντροφύτευση = φυτεύουν τα δέντρα (αντικείμενο), βιβλιοπώλης = αυτός που πουλάει βιβλία (αντικείμενα) .
Η ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΣΥΝΘΕΤΩΝ : ΤΟ ΣΥΝΔΕΤΙΚΟ ΦΩΝΗΕΝ
-Η σύνθετη λέξη έχει ως κατάληξη ή εκείνη του β' συνθετικού (αναβοσβήν-ω) ή διαφορετική (λυκόσκυλ-ο).
-Ανάμεσα στο θέμα του α' συνθετικού (όταν είναι κλιτό μέρος του λόγου) και στο θέμα του β' συνθετικού (όταν αυτό αρχίζει με σύμφωνο) υπάρχει ένα συνδετικό φωνήεν, συνήθως το -ο-: γυναικ-ό-παιδα.
-Το συνδετικό φωνήεν υπάρχει και όταν το α' συνθετικό είναι επίρρημα: συχν-ά + ρωτώ: συχν-ο-ρωτώ.
-Όταν το β' συνθετικό αρχίζει με φωνήεν, το συνδετικό φωνήεν συνήθως δεν υπάρχει (Δεκαπενταύγουστος), μπορεί όμως και να υπάρχει (δυτικ-ο-ευρωπαϊκός).
3
